همه چيز درباره وسواس عملي و درمان وسواس فكري
ديگر اين روزها همه وسواس را يكي از بيماري هاي رواني مي دانند كه رواج زيادي يافته است. شايد افراد زيادي با اين مشكل دست و پنجه نرم مي كنند. شيوع آن به قدري است كه به محض شنيدن آن بي اختيار ياد كساني مي افتيم كه بيش از اندازه شست و شو مي كنند. اما خوب است بدانيد كه وسواس يك بيماري است كه انواع مختلف دارد و به طور كلي مي توان آن را يك بيماري روان پزشكي ناميد كه منشأ اصلي آن اضطراب است وحتي موجب كاهش طول عمر افراد مي شود.
تكرار شست وشو نوعي وسواس محسوب مي شود ولي مبحث وسواس فقط به اين مقوله خلاصه نمي شود و اختلال وسواسي چند نوع دارد. وسواس بيماري مزاحم و مختل كننده زندگي فرد و اطرافيان اوست. در اين مطلب به انواع وسواس و راه هاي درماني آن اشاره خواهيم كرد.
همه چيز درباره وسواس عملي و درمان وسواس فكري
همه چيز درباره وسواس عملي و درمان وسواس فكري
دكتر محمدرضا خدايي، روانپزشك و عضو هيات علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي در ضميمه سيب روزنامه جام جم نوشت:قبل از ورود به بحث اختلال وسواسي، دو مورد را بايد از هم جدا كرد. دو اختلال متفاوت وسواس اجباري و اختلال شخصيت وسواسي وجود دارد. اين دو بيشتر مواقع با هم اشتباه گرفته مي شوند.
اختلال شخصيت وسواسي: اين افراد كساني هستند كه در زندگي معمولي انعطاف ناپذير، سختگير، ريزبين و حاشيه بين هستند. آنها در تصميم گيري مرددند و خلاقيت كمي دارند و از وضعي كه دارند پا را فراتر نمي گذارند و هميشه سعي مي كنند از هر شرايط جديد و تحول در زندگي فاصله بگيرند. در جابه جايي مسكن، تغيير شغل و هر نوع تغيير موقعيتي، تصميم گيري براي ازدواج و… انعطاف ناپذيرند، اما تشخيص اختلال شخصيت وسواسي به عهده پزشك است، زيرا همه افراد واقعا دچار اختلال شخصيت وسواسي نيستند و فقط علائمي از اين اختلال ممكن است در آنها وجود داشته باشد.
همه چيز درباره وسواس عملي و درمان وسواس فكري
معمولا چنين افرادي رفتارهايي از خود نشان مي دهند كه چندان براي مردم خوشايند نيست. آنها در جامعه به عنوان انسان هاي نچسب و خشك شناسايي مي شوند، حتي بسختي دوست پيدا مي كنند ولي اگر دوستي داشته باشند دوستي هايشان پايدار خواهد بود و همان طور كه گفته شد اختلال شخصيت وسواسي ندارند.
وسواس اجباري:از بيماري وسواس به عنوان بيماري وسواسي جبري ياد مي كنند. چون اين اختلال به گونه اي است كه فرد افكار و اعمالي را به طور تكراري انجام مي دهد و با اين كه فرد خودش نيز مي داند كه رفتار ها و كارهايش تكراري است، ولي يك حس دروني اجباري به او مي گويد كه حتما بايد اين كار را انجام دهد، هر چند بر خلاف ميل باطني او باشد( البته گاهي هم ميل باطني در انجام كار تكراري وجود دارد). در ذهن اين افراد مدام دستوري صادر مي شود.
همه چيز درباره وسواس عملي و درمان وسواس فكري
وسواس را مي توان در چند نوع فكري، عملي يا فكري ـ عملي تقسيم كرد.
وسواس فكري : در اين وسواس افكار مزاحم و تكرارشونده در ذهن وجود دارد. گاهي فرد حتي تلاش مي كند چنين فكرهايي را از ذهنش بيرون كند، ولي باوجود تلاشش موفق نمي شود. افكار وسواسي در انسان ها وابسته به فرهنگ جامعه است. مثلا در فرهنگ ما افكار وسواسي ـ مذهبي بيشتر شايع است، بخصوص كه وقتي افكار حالت تقدس به خود مي گيرند، اما افكار وسواسي متنوع هستند.
همه چيز درباره وسواس عملي و درمان وسواس فكري
گاهي اين افكار وسواسي آسيب به ديگران را شامل مي شود. مثلا فرد چاقويي به دست دارد و در ذهنش اين فكر به وجود مي آيد كه اگر چاقو به شكم فرزندش برخورد كند، چه خواهد شد. البته اين كار را نمي كند ولي نحوه تفكرش باعث آزار او مي شود.
همچنين افكار وسواسي جنسي نيز در ذهن بعضي افراد وجود دارد كه در آن فرد بيمار در ذهن تصور مي كند با فردي تماس جنسي برقرار مي كند.
افكار وسواسي خرافه نيز نوع ديگري از وسواس فكري است، به اين صورت كه اگر مثلا سه قدم جلو يا عقب نگذارم اتفاق ناگواري ممكن است براي خانواده ام بيفتد؛ افكار بي پايه و اساسي كه به هيچ وجه سنديت ندارد. يا موقعي كه فلان لباس را به تن داشتم تصادف رخ داد و اگر باز هم اين لباس را بپوشم تصادف ديگري اتفاق خواهد افتاد.
همه چيز درباره وسواس عملي و درمان وسواس فكري
وسواس عملي: وسواس عملي ممكن است با زمينه افكار وسواسي توام باشد ولي گاهي هيچ ذهنيت فكري وجود ندارد و فرد به طور تكرارشونده و بدون فكر، عملي را انجام مي دهد. اعمال وسواسي تكرار شونده، مزاحم ولي اجباري هستند. اين بيماران خود را مكلف و موظف به انجام كاري مي كنند. مثلا اعمال وسواسي مذهبي انجام مي دهند تا جهنم نروند.
اعمال وسواسي هم تقسيم بندي دارد كه شايع ترين نوع آن در فرهنگ ما نوع شست وشوست. وسواس شست وشو را بايد از نظافت و تميزي جدا كرد. بعضي از افراد ذاتا انسان هاي منضبط و تميزي هستند و اين مشكل محسوب نمي شود، اما افرادي كه وسواس شست وشو دارند، عملكردشان در زندگي داخلي و جامعه دچار اختلال مي شود به طوري كه ديگران نسبت به كارهاي او اعتراض مي كنند. مثلا فرد خود را موظف مي داند كه حتما 10 بار لباسي را بشويد يا چند ساعت زير دوش حمام بماند تا كاملا تميز شود. (افراد داراي وسواس شست وشو معمولا عددي را براي تكرار عملشان دارند.) متاسفانه گاهي به وسواس شست وشو هم رنگ و لعاب مذهبي مي بخشند. خوب است بدانيم آيه اي در قرآن وجود دارد كه تاكيد مي كند «از شر وسواس به خدا پناه ببريم.»
همه چيز درباره وسواس عملي و درمان وسواس فكري
بيماري وسواس و عوامل آن
وسواس قرينه گي نيز نوع ديگري است كه در آن فرد داراي وسواس، نظم دادن غيرعادي است. يعني اگر كتابخانه اي داشته باشد همه كتاب ها بايد به طور ميلي متري كنار هم قرار گيرند و ساعت ها براي اين كار وقت صرف مي كنند و اگر به كمد لباس آنها نگاه كنيم بندرت بتوان چنين چينش را در بوتيك لباسي پيدا كرد.
وسواس كنترل كردن نيز وسواسي است كه در آن بيمار بشدت كنترل گر است. در را قفل مي كند ولي چندين بار بايد آن را كنترل كند تا خيالش آسوده شود. شير گاز را بسته ولي چندين بار به آشپزخانه بر مي گردد تا شير گاز را كنترل كند.
اما وسواس هاي عملي ديگري هم وجود دارند كه كمتر شايع هستند. مثل دست زدن به ماشين در حال حركت، شمردن ساختمان هاي متعدد يا يادداشت كردن پلاك هاي ماشين در ذهن، وسواس در خريد (اين افراد وسايلي را به شكل افراطي خريداري مي كنند كه شايد حتي نيازي هم به آن نداشته باشند و معمولا بعد از خريد از اين كار خود پشيمان مي شوند). وسواس كندن مو (تنش براي كندن موي سر يا موي صورت)، وسواس قمار، وسواس آتش افروزي و…
همه چيز درباره وسواس عملي و درمان وسواس فكري
همان طور كه گفته شد وقتي از يك فكر يا عملي به عنوان وسواس ياد مي شود كه فرد باعث اختلال در زندگي خود و ديگران شود بنابراين درمان اين افراد ضرورت پيدا مي كند. همچنين بايد گفت احتمال ابتلاي افراد وسواسي به افسردگي و حتي اقدام به خودكشي وجود دارد.
محققان علت هاي زيادي را براي اين بيماري برشمرده اند. ولي نقش ژنتيك در بروز وسواس پررنگ است. عوامل ديگر مانند عوامل تربيتي، رفتاري و اجتماعي نيز مي تواند زمينه را براي اختلال وسواسي مهيا كند.
درمان وسواس
بيماري وسواس تا 75 درصد قابل درمان است. اما موضوع درمان بستگي به نوع بيماري و مدت ابتلا به آن دارد. بنابراين 6 ماه تا يك سال مي توان براي درمان وقت گذاشت، البته ناگفته نماند در صورتي كه بيماري زندگي فرد را مختل كند و مريض دچار افت عملكرد شود پزشك با بستري كردن وي در بيمارستان زمينه بهبودي را فراهم مي كند. اما در غير اين صورت درمان ها به شيوه سرپايي و با دارو صورت مي گيرد.
وسواس يك بيماري مزمن مزاحم و طولاني است كه احتياج به مشاركت و كمك بيمار، خانواده بيمار، روانپزشك و روان درمانگر دارد. درمان دارويي بيمار حتما بايد توام با رفتاردرماني و جلسات متعدد مشاوره باشد. ديدگاه فرد مبتلا به وسواس بايد بتدريج تغيير كند. درمان هاي جديدي به نام موج سوم روان درماني هم وجود دارد كه بسيار مفيد است. در مواقع خيلي شديد هم لازم است بيمار شوك درماني شود.
براي درمان وسواس، مي توان از روان درماني و رفتارشناختي كمك گرفت. در اين روش، فرد به تدريج با عامل ترس رو به رو مي شود و اين تكرار به مرور از اضطراب فرد مي كاهد. مثلا اگر فردي بر شست و شو اصرار دارد، شي آلوده را تصور مي كند و آن را لمس مي كند و پس از آن دست هاي خود را نمي شويد و تكرار اين كار به تدريج اضطراب بيمار را كاهش مي دهد.
